Mâm ngũ quả ngày tết

Mâm ngũ quả ngày tết

Tại Việt Nam, Tết Âm lịch hay còn gọi là Tết Nguyên đán là một dịp quan trọng nhất năm. Đây là thời điểm kết thúc một năm cũ chuyển sang năm mới. Là khoảnh khắc khép lại những công việc từ năm trước, chào đón một khởi đầu tốt đẹp mới. Và trong ngày Tết một nét đẹp không thể thiếu đó chính là hình ảnh của những mâm ngũ quả. Được các bà, các mẹ tỉ mỉ lựa chọn và trang trí. Mâm ngũ quả là một trong những vật đặc biệt quan trọng để con cháu bày tỏ lòng biết ơn đến với tổ tiên. Nó còn thể hiện lòng hiếu thảo và ước mong những điều tốt lành trong gia chủ.

Đều gọi là mâm ngũ quả nhưng trong văn hóa ở ba miền Bắc, Trung, Nam trên đất nước ta lại có những loại quả và cách bày mâm ngũ quả khác nhau. Mỗi loại quả đều có ý nghĩa riêng đặc sắc cho từng vùng miền.

Ý nghĩa của mâm ngũ quả

Dựa trên thuyết duy vật cổ đại, vạn vật đều được cấu thành từ 5 yếu tố ban đầu là: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ thường được gọi là ngũ hành. Tư tưởng này cũng đã ăn sâu vào đời sống hằng ngày của các nước mang nền văn hóa phương Đông. Trong đó có Việt Nam và được thể hiện rõ thông qua mâm ngũ quả ngày Tết.

Còn theo quan niệm của dân gian thì ngũ quả là chỉ sự qui tụ đầy đủ của nhiều loại trái cây có trong đất trời. Số 5 – “ngũ hành” là một số đẹp, tốt trong quan niệm phong thủy.  Chính vì vậy, mâm ngũ quả ngày Tết ngoài thể hiện mong muốn âm dương hòa hợp, còn mong cho vạn vật sinh sôi nảy nở, phát triển thuận lợi.

Cho nên ông bà ta đã chọn ra được 5 loại trái cây để dâng cúng vào đêm giao thừa với ngụ ý rằng: những sản vật này được đúc kết từ biết bao công sức, mồ hôi và nước mắt của người lao động, kính dâng lên đất trời, thần thánh trong giờ phút linh thiêng của vạn vật sinh tồn. Đủ để thấy rằng mâm ngủ quả quan trọng đến nhường nào. Thiếu nó thì cái Tết của người dân sẽ không được trọn vẹn.

Mâm ngũ quả phải có đủ 5 loại quả với 5 màu sắc nhau khác, là biểu tượng cho ước mong có được ngũ phúc: giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình yên. Tùy thuộc vào từng vùng miền với các loại trái cây đặc sản và nét văn hóa đặc trưng riêng mà người ta chọn các loại quả khác nhau để bày mâm ngũ quả sao cho phù hợp.

Cách bày mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả miền Bắc

Ở miền Bắc, gia chủ bày mâm ngũ quả theo thuyết ngũ hành, dựa trên kim, mộc, thủy, hỏa, thổ nên mâm ngũ quả phải đầy đủ 5 màu tương ứng: trắng, xanh, đen, đỏ, vàng. Không quá coi trọng số lượng nhiều hay ít, mọi người sắp xếp hoa quả đẹp mắt là được. 5 loại quả chính trên mâm ngũ quả ở miền Bắc là chuối, bưởi (hoặc quả phật thủ), đào, hồng và quýt.

Cách bài trí phổ biến sẽ là chọn nải chuối to, đẹp, quả đều ở dưới đĩa, làm giá đỡ cho các loại quả khác. Một quả bưởi được đặt ở chính giữa. Xung quanh được đặt thêm các loại quả khác như đào, hồng, quýt, ớt đỏ cài vào những chỗ còn trống… Ngày nay mâm ngũ quả ngày càng phong phú, tùy theo điều kiện gia đình mà gia chủ có thể bày thêm nhiều loại hoa quả khác nhau.

Mâm ngũ quả miền Trung

Thiệt thòi vì không được mẹ thiên nhiên ưu ái, dải đất này quanh năm gặp phải  nhiều thiên tai như mưa lũ, hạn hán khắc nghiệt, đất đai cằn cỗi nên cây cối không được tươi tốt. Song chính vì vậy mà người dân miền Trung, họ không quá để ý về hình thức. Họ thành tâm dâng lên tổ tiên những loại quả tươi ngon nhất. Do đó, vào dịp Tết Nguyên đán hoa quả ở đây cũng bày biện rất ít. Mốt số loại hoa quả thường thấy suốt hiện trên bàn thờ gia tiên của họ như là thanh long, chuối, dứa gai, mãng cầu, cam, dưa hấu…

Mâm ngũ quả miền Nam

Một câu nói mọi người vẫn hay nói đùa với nhau khi bày biện mâm ngũ quả là “cầu sung vừa đủ xài”. Hoa quả trong miền Nam thì phong phú vô cùng, học thường lấy 5 loại quả là mãng cầu, quả sung, dừa, đu đủ và xoài để bày vào mâm. Với mong ước cầu cho gia đình sung túc, đủ đầy. Một vài nơi, gia chủ còn cho thêm chân đế là 3 quả dứa thể hiện sự vững vàng, mong muốn con cháu đông đàn. Đặc biệt, trên bàn thờ ở các gia đình thường bày thêm cặp dưa hấu xanh vỏ, đỏ lòng tượng trưng cho lòng trung nghĩa và trinh tiết của người phương Nam.

Miền Nam, người dân cũng kiêng kị bày thêm các loại quả như chuối, táo, lê… Chuối (đọc lên giống như chúi – chỉ sự khó khăn, không phất lên được trong làm ăn). Hay như lê (lê lết, làm ăn dễ gặp khó khăn thất bại)

Có thể thấy dù cho mỗi vùng miền đều có mỗi cách bày trí mâm ngũ quả ngày Tết khác nhau. Nhưng đây quả thực là một nét văn hóa đặc trưng riêng của người Việt. Thiếu mâm ngũ quả thì ngày Tết sẽ thiếu đi sự đủ đầy, không được trọn vẹn.

Lưu ý khi trình bày

Mâm ngũ quả mang đến những vẻ đẹp tâm linh cho người Việt, chính vì vậy mọi người cần phải lưu ý.

• Không được bày mâm ngũ quả giả trên bàn thờ.
• Nhiều gia đình thường rất hay có thói quen mua quả/trái cây sớm để bày trí mâm ngũ quả cho ngày Tết nhưng nếu mua phải những quả chín ép sẽ rất nhanh hỏng. Không những thế, mâm ngũ quả thường được để sau 30 Tết vài ngày vì thế chúng ta không nên mua và bày mâm ngũ quả quá sớm trước Tết.
• Phải chọn những loại quả thật tươi ngon, tránh chọn những quả xấu, bị hư. ví dụ như chuối phải là chuối xanh, các loại quả xoài, đu đủ, hồng…nên mua quả ương ương về bày để không bị thối.
• Nên chọn quả mới chín tới để thời gian đặt trên bàn được lâu.
• Không nên rửa quả bởi vì nó sẽ làm hư hỏng hoặc đọng nước trên hoa quả, nên lấy khăn sạch lau chùi nhẹ tay.
• Mâm ngũ quả có thể nhiều hơn 5 loại quả (8-10 quả vẫn được)

Ý nghĩa mỗi loại quả

Mỗi một loại quả khi được chọn bày biện trong mâm ngũ quả ngày Tết thì chắc chắn đều mang những nét ý nghĩa riêng của chính mình.

• Chuối:tượng trưng cho con cháu sum vầy, quây quần, đầm ấm hạnh phúc bên nhau và cùng nhau hứng lấy may mắn, luôn bao bọc và che chở cho nhau suốt đời.
• Phật thủ:tượng trưng cho bàn tay khổng lồ của Phật Tổ Như Lai luôn che chở cho cả gia đình.
• Bưởi:thể hiện mong muốn an khang, thịnh vượng.
• Quả lê: vị ngọt thanh, ngụ ý cho mong muốn công việc luôn thành công, làm gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
• Đào: thể hiện sự thanh tiến trong công việc cũng như trong sự nghiệp.
• Hồng, Cam, Quýt:tượng trưng cho sự thành đạt danh vọng, thăng tiến trong sự nghiệp.
• Lựu:nhiều hạt, tượng trưng cho mong muốn con đàn cháu đống.
• Táo:tượng trưng cho sự phú quý, giàu sang.
• Thanh long:tượng trưng cho rồng mây hội tụ, thể hiện sự phát tài phát lộc.
• Quả trứng gà/ Lêkima: như hình trái đào tiên, ý muốn nói đấy là lộc trời cho.
• Dưa hấu:căng tròn, mát lành thể hiện sự ngọt ngào, may mắn.
• Sung:gắn với biểu tượng sung mãn, sức khỏe và tiền bạc.
• Đu đủ:nghĩ là đầy đủ, tượng trưng cho sự thịnh vượng.
• Xoài:phát âm giống như “xài” tượng trưng cho cầu mong việc tiêu xài không thiếu thốn.
• Mai: biểu tượng cho sự hạnh phúc, không phải cô đơn một mình.

Có thể thấy, mâm ngũ quả ngày Tết là một nét văn hóa đặc trưng của người Việt. Mặc dù có sự khác biệt giữa các vùng miền nhưng tất cả đều thể hiện sự thành kính hướng về cội nguồn, tổ tiên và ước mong một năm mới an khang, hạnh phúc.