Tác dụng của liệt kê trong văn học – các kiểu liệt kê thường gặp

Trong văn học cũng như trong cuộc sống hằng ngày, biện pháp liệt kê thường được sử dụng rất nhiều. Vậy phép liệt kê là gì? Có mấy kiểu liệt kê? Tác dụng của liệt kê là gì? Để giúp các em học sinh hiểu hơn, mời các bạn tham khảo bài viết này để biết thêm một cách chi tiết.

Phép liệt kê là gì?

Liệt kê thực chất là sắp xếp nối tiếp hàng loạt những từ hay cụm từ cùng loại. Mục đích để diễn tả được đầy đủ, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng, tình cảm của con người.

Phép liệt kê còn được coi là một biện pháp tu từ. Do đó, nó được sử dụng để làm tăng hiệu quả biểu đạt, diễn đạt trong câu. Tác dụng của liệt kê không phải là sự kể lể dài dòng thường thấy trong cách nói, cách viết của nhiều người. Chúng ta cần phân biệt hai hiện tượng này để có thể:

• Học tập cách diễn đạt có hiệu quả khi sử dụng phép liệt kê
• Khắc phục lỗi kể rườm rà, trùng lặp trong văn nói, văn viết

– Ví dụ 1:

Trong một tác phẩm của Nguyễn Tuân có đoạn: “Thường là chở chè vối, và thỉnh thoảng củng có những chuyến chở cánh kiến trắng, cánh kiến đỏ, sợi móc, da trâu sống, xương và sừng nai hươu, xương gấu, xương hổ.”

Chúng ta thấy rằng các cụm danh từ: chè vối, cánh kiến trắng, cánh kiến đỏ, sợi móc, da trâu sống, xương và sừng nai hươu, xương gấu, xương hổ cùng làm thành tố phụ cho cụm động từ có động từ trung tâm là “chở”. Mục đích nhằm gây ấn tượng mạnh cho người đọc về sự đa dạng của các sản vật ở vùng biên giới.

–  Ví dụ 2:

“Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ

Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn,

Đài nghiên, Tháp Bút chưa mòn,

Hỏi ai gây dựng nên non nước này?”.

Trong đoạn thơ trên có các cụm danh từ: cầu Thê Húc, chùa Ngọc Sơn, Đài Nghiên, Tháp Bút đều là những danh lam thắng cảnh đẹp ở hồ Hoàn Kiếm. Tác dụng của liệt kê lúc này đó là kể ra, liệt kê ra cho người đọc biết được những cảnh đẹp, đồng thời khơi gợi lòng tự hào dân tộc trong lòng mọi người.

Các kiểu liệt kê thường gặp

Phép liệt kê cũng có nhiều kiểu khác nhau, mỗi kiểu lại có những đặc điểm riêng. Do đó, chúng ta có thể xét dựa trên 2 yếu tố là theo cấu tạo và theo ý nghĩa.

• Nếu xét theo cấu tạo, ta có thể phân biệt:

– Kiểu liệt kê theo từng cặp: Là kiểu liệt kê có các cặp từ đi liền với nhau, được kết nối bằng các từ như cùng, với, và… Những cặp từ này đồng loại với các cặp từ liệt kê khác trong câu, tuy nhiên chúng vẫn có điểm khác biệt nhất định.

– Kiểu liệt kê không theo từng cặp: Là kiểu liệt kê hàng loạt các sự vật, hiện tượng có điểm chung tương đồng với nhau. Mỗi thành phần được liệt kê sẽ phân tách nhau bởi dấu phẩy hoặc dấu chấm phẩy.

• Nếu xét theo ý nghĩa, ta có thể phân biệt:

– Kiểu liệt kê tăng tiến: Là kiểu liệt kê theo một trình tự hoặc một quy luật nhất định. Ví dụ như từ nhỏ tới lớn, từ thấp đến cao, từ xa đến gần,…

– Kiểu liệt kê không tăng tiến: Các thành phần được liệt kê có mối quan hệ bình đẳng. Kể cả khi ta đảo lộn vị trí thì người đọc, người nghe vẫn hiểu được nội dung mà câu văn muốn truyền tải.

Người nói, người viết có thể dựa vào 2 yếu tố trên để phân biệt và sử dụng các phép liệt kê sao cho phù hợp và đa dạng. Giúp làm phong phú thêm cách diễn đặt trong văn nói, văn viết.

Tác dụng của liệt kê trong văn học

Tác dụng của liệt kê thường là để nhấn mạnh ý, chứng minh cho nhận định của tác giả. Trong văn học, nó được sử dụng như một phép tu từ có tác dụng tăng tính biểu cảm cho đoạn thơ, đoạn văn. Nhờ có phép liệt kê mà tác giả có thể truyền tải đến người đọc những cảm xúc chân thật nhất.

Như trong tác phẩm “Tinh thần yêu nước của nhân dân ta”, tác giả Hồ Chí Minh đã sử dụng các biện pháp liệt kê để nhấn mạnh về trang sử vẻ vang và lòng tự hào của dân tộc Việt Nam kiên cường. “Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang của thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung,…”.

Tham khảo thêm bài viết – Câu đơn là gì

Luyện tập sử dụng phép liệt kê

Bài 1: Đặt câu có sử dụng phép liệt kê?

• Vườn nhà em có trồng rất nhiều loại hoa như hoa hồng, hoa thược dược, hoa cúc, hoa lan và cả hoa mai nữa.
• Bằng tinh thần dũng cảm, ý chí chiến đấu kiên cường và lòng yêu nước nồng nàn, các chiến sĩ đã chiến đấu vì nền độc lập của nước nhà.

Bài 2: Viết đoạn văn có sử dụng phép liệt kê?

Chúng tôi thích nhất là giờ dạy văn của cô Thanh Lan. Cô không chỉ là giáo viên dạy văn mà đồng thời còn là chủ nhiệm của lớp tôi. Cô Lan dạy giỏi, nhiệt huyết, đầy lòng đam mê và rất yêu thương, quan tâm đến các học sinh. Mỗi bài giảng của cô đều đem lại nhiều kiến thức bổ ích và thú vị.

Các bạn trong lớp tôi ai cũng yêu mến và quý cô. Mỗi giờ lên lớp, giọng cô truyền cảm, đôi mắt trìu mến luôn chăm chú quan sát học sinh, thả hồn vào từng bài giảng. Ngoài đời, cô còn rất quan tâm đến học trò của mình. Cô hay tìm hiểu, trò chuyện và chia sẻ với các bạn học sinh có hoàn cảnh đặc biệt trong lớp.

Có thể thấy, tác dụng của liệt kê đó là giúp truyền đạt cảm xúc và nhấn mạnh ý. Nếu sử dụng khéo léo nó sẽ làm bài văn, câu từ của chúng ta được chau chuốt hơn. Tuy nhiên nếu quá lạm dụng phép tu từ này sẽ khiến chúng ta dễ mắc lỗi trùng lặp từ. Vậy nên khi sử dụng các bạn học sinh cần hết sức chú ý.